0
Dni
Zdaniem Johna Hattie przekazywanie uczniom informacji zwrotnej jest jedną z najbardziej efektywnych interwencji spośród wielu różnych interwencji w proces edukacyjny.
Profesor John Hattie z Auckland University na Nowej Zelandii przez 15 lat analizował wraz ze swoim zespołem badania naukowe z zakresu edukacji, jakie pojawiły się w tym czasie na świecie. Przestudiował ponad 800 szerokich badań tendencji w edukacji, w tym 50 tysięcy badań obejmujących ponad 200 milionów uczniów w wieku od 4 do 20 lat. Zespół Hattie’go próbował ustalić, co tak naprawdę ma wpływ na osiągnięcia uczniów, porównując efekty różnych interwencji i układając je na jednej skali. Oto 11 czynników, które najmocniej pozytywnie oddziaływają na uczenie się uczniów; tj. ich rozmiar efektu znajduje się powyżej 0,4:
Interwencja |
Badania |
Średni rozmiar efektu |
Samoocena |
209 |
1,44 |
Ewaluacja formatywna (providing formative evaluation) |
30 |
0,90 |
Informacja zwrotna (feedback) |
1287 |
0,73 |
Relacje nauczyciel − uczeń |
229 |
0,72 |
Nauczanie w oparciu o rozwiązywanie problemów |
221 |
0,61 |
Cele będące wyzwaniem |
604 |
0,56 |
Wpływ rówieśników |
12 |
0,53 |
Zaangażowanie rodziców |
716 |
0,51 |
Uczenie się w małych grupach |
78 |
0,49 |
Motywacja |
327 |
0,48 |
Zadawanie pytań |
211 |
0,46 |
Dawanie uczniom informacji zwrotnej na temat postępów jest obowiązkiem nauczyciela, określonym w zapisach Podstawy programowej : „Każdy uczeń jest oceniany na co dzień, w trakcie całego roku szkolnego przez swoich nauczycieli. Właściwie stosowana bieżąca ocena uzyskiwanych postępów pomaga uczniowi się uczyć, gdyż jest formą informacji zwrotnej przekazywanej mu przez nauczyciela. Powinna ona informować ucznia o tym, co zrobił dobrze, co i w jaki sposób powinien jeszcze poprawić oraz jak ma dalej pracować. Taka informacja zwrotna daje uczniom możliwość racjonalnego kształtowania własnej strategii uczenia się, a zatem także poczucie odpowiedzialności za swoje osiągnięcia. Ocenianie bieżące powinno być poprzedzone przekazaniem uczniowi kryteriów oceniania, czyli informacji, co będzie podlegało ocenie i w jaki sposób ocenianie będzie prowadzone”.
Fragment ten jednoznacznie określa powinności nauczyciela w zakresie stosowania oceny kształtującej – informacji zwrotnej oraz kryteriów, na których się opiera. Jak formułować kryteria sukcesu dla ucznia, stanowiące kryteria oceniania, uczyliśmy się w module II kursu. Będziemy nadal doskonalić tę umiejętność, ale bieżący moduł prawie w całości dotyczy konstrukcji i sposobów przekazywania informacji zwrotnej. Zależy nam na tym, aby każdy nauczyciel umiał tworzyć i przekazywać IZ, jak również pozyskiwać i wykorzystywać informację zwrotną od uczniów.
Informacja zwrotna (IZ) nazywana jest również oceną kształtującą lub komentarzem edukacyjnym, gdyż celem przekazywania informacji zwrotnej jest wsparcie ucznia w uczeniu się oraz pomoc w planowaniu sposobów zwiększania swojej wiedzy i umiejętności. Sprzyja temu dostarczenie pozytywnych bodźców rozwojowych poprzez umiejętne skonstruowanie IZ. Informacja zwrotna jest oceną kolejnych efektów pracy ucznia i opiera się na kryteriach, które wcześniej nauczyciel podał uczniom do wiadomości. Kryteria te są dla ucznia drogowskazem, algorytmem, czyli sposobem, i procedurą dobrze wykonanego zadania.
Z czego składa się efektywna informacja zwrotna dla ucznia? IZ zawiera cztery elementy:
Ad. 1. W każdej informacji zwrotnej ważne jest, aby nauczyciel na pierwszym miejscu docenił mocne strony pracy ucznia, a nie rozpoczynał od zaznaczania i wymieniania błędów. Jest to uzasadnione psychologicznie, ponieważ sukcesy motywują, uskrzydlają, wpływają na wzrost wiary we własne możliwości, budują poczucie sprawstwa, a także otwierają na przyjmowanie IZ. Dla efektywności informacji zwrotnej ważna jest wiara nauczyciela i ucznia, że jest on w stanie poprawić swoją pracę. Istnieje wiele sposobów wyrażenia komunikatów doceniających, dostosowanych do wieku i potencjału uczniów. Możesz na przykład napisać: „Mocną stroną/ atutem Twojej pracy jest…”, „Doceniam…”, „Dobrze wykonałeś…”, „Podoba mi się…”, „Cieszę się, że…”, „Zrobiło na mnie wrażenie…”, „Bardzo dobre efekty osiągnąłeś w…”, „Możesz być bardzo zadowolony z…” i podobne. Najważniejsze jest to, co następuje po zwrotach, gdyż uczeń musi wiedzieć za co dokładnie został doceniony. Sformułowanie „Podoba mi się Twoja praca” jest pustą pochwałą. Warto zauważyć, że plusów jest więcej niż minusów (patrz: następny punkt), stąd nasza sugestia, aby więcej doceniać niż wskazywać błędów.
Ad. 2. Do sukcesu edukacyjnego ucznia potrzebna jest korekta błędów popełnionych w pracy oraz wprowadzenie brakujących uzupełnień. Nauczyciele przeważnie mają w wysokim stopniu opanowaną umiejętność identyfikowania błędów i braków w pracy ucznia. Dlatego mają trudności w przekazywaniu uczniowi informacji o niedociągnięciach w taki sposób, aby poczuł on wewnętrzną potrzebę dokonania poprawy. Warto wykazać szczególną troskę o formułowanie komunikatów krytycznych, aby forma przekazu ułatwiała ich przyjmowanie. Przydatne mogą być takie sformułowania jak: „Zauważyłam błąd w…”, „Widzę, że w pracy brakuje…”, „Zaznaczyłem pomyłki…”, „Usterki, które dojrzałem/ znalazłem to…”, „Zaobserwowałam, że…”, „Wychwyciłam następujące błędy…”, „Rzuciło mi się w oczy…”, „Odnotowałam jeden/ kilka braków…” i wiele podobnych. Wymienione sformułowania i komunikat „ja” sprawiają, że uczeń odbiera je jako przejaw opieki nauczyciela, a nie chęć wytykania błędów. Niektórzy nauczyciele przywiązani są do innych form wskazywania słabych stron pracy, na przykład: „Nie zrobiłeś…”, „Nie wykonałaś…”, „Niedobrze wpisałaś…”, „Źle obliczyłeś…”, „Niepoprawnie nazwałeś…”, „Niewłaściwie podałaś…” i podobne. Różnica między podanymi przykładami jest łatwa do odkrycia. Sam/sama zdecydujesz, którą z nich chciałbyś/chciałabyś otrzymać, gdyby dotyczyła twojej pracy. Prawdopodobnie uczniowie czują to samo. Uczeń przyjmuje krytyczna ocenę, gdy ma pewność, że nauczyciel go akceptuje i jest mu życzliwy, chce z nim współpracować. Jeśli zauważy, że ocena mu pomaga i jest konstruktywna, wtedy ma niższy poziom lęku przed krytyką. Tak się dzieje, gdy uczniowi towarzyszy nauczyciel i daje mu wskazówki, jak poprawić pracę (patrz: następny punkt).
Ad. 3. Delta [Δ] symbolizuje przyrost kompetencji ucznia. Trzecim elementem IZ jest pomoc w osiągnięciu tego przyrostu. Nauczyciel powinien przekazać uczniowi precyzyjne instrukcje do poprawy w taki sposób, aby zrozumiał, na czym polega popełniony błąd/ czego brakuje w pracy oraz jak wprowadzić korektę, aby efekt spełniał oczekiwania nauczyciela/ określone przez niego kryteria. Najprościej jest posługiwać się językiem instrukcji: „Podaj…”, „Zastąp…”, „Zmień…”, „Popraw…”, „Przekształć…”, „Napisz…”, „Przepisz…”, „Wymień…”, „Nanieś poprawki…”, „Skoryguj…”, „Zwróć uwagę…”, „Narysuj…”, „Porównaj…” itp. Warto dopilnować, aby wskazówki były konkretne, sformułowane w sposób jasny i zwięzły, aby uczeń mógł postępować zgodnie z instrukcją. Instrukcja może być bardziej lub mniej szczegółowa, ale powinna być zawsze dostosowana do możliwości odbiorcy. Jeśli nauczyciel nie spełni tego warunku i poda zbyt ogólną lub niezrozumiałą instrukcję, uczeń nie poprawi pracy. Czasami uczeń dokonuje poprawy pracy według własnego pomysłu, który odbiega nieco od wskazówek nauczyciela. Wtedy potrzebna jest kolejna informacja zwrotna, by zweryfikować poprawność wykonania. Niekiedy wystarczy tylko udzielić informacji zwrotnej do poprawionych fragmentów pracy. Decyzję o tym podejmuje nauczyciel, ale może ją uzgodnić z uczniami.
Ad. 4. Aby przyspieszyć rozwój uczniów, warto aby nauczyciel dawał im wskazówki nawet wtedy, gdy wszystko zrobili dobrze. Może wówczas zadbać, aby uczniowie poszerzali i pogłębiali posiadaną wiedzę, rozwijali swoje talenty, kształcili nowe umiejętności, a także pomagali innym uczniom w osiąganiu celów. Również ci uczniowie, którzy jeszcze nie osiągnęli wszystkich kryteriów sukcesu, mogą się rozwijać, gdy nauczyciel wskaże im kierunek i sposób pracy nad pożądanymi umiejętnościami. Przekazywanie takich rekomendacji na przyszłość należy jednak dokładnie przemyśleć, aby przyniosły oczekiwany rezultat. Istnieje wiele sposobów pobudzania mechanizmu napędzającego rozwój uczniów. Można na przykład:
Ostatnia część IZ jest trudna dla nauczyciela, szczególnie gdy praca ucznia nie jest dobra. Jeśli nauczycielowi uda się tę część sformułować, uczeń będzie wiedział, że ma ze strony nauczyciela indywidualną opiekę. Informacja zwrotna dla ucznia musi odnosić się do kryteriów oceniania podanych uczniom przed jej wykonaniem, czyli do kryteriów dobrze wykonanej pracy. Ponieważ przekazywanie wskazówek dla ucznia ma charakter zindywidualizowany, jednym z warunków skutecznej informacji zwrotnej jest dobre poznanie ucznia, jego potrzeb i motywacji do podejmowania wysiłku towarzyszącego zdobywaniu wiedzy i umiejętności. Dobrze skonstruowana informacja, „uszyta na miarę”, pomaga budować zaufanie uczniów do nauczyciela oraz sprzyja przejmowaniu przez nich odpowiedzialności za przebieg i rezultaty uczenia się. Jak wynika z badań edukacyjnych, informacja zwrotna, która jest oceną kształtującą, nie występuje razem z oceną sumującą (stopniem). Należy rozdzielać ocenę kształtującą od sumującej. Nauczyciel przekazuje uczniom w czasie procesu uczenia się informację zwrotną, a ocenia stopniami na koniec tego procesu. Wieloletnie doświadczenia nauczycieli pozwoliły zebrać kilka sposobów przekazywania IZ uczniom:
W początkowej fazie stosowania IZ można ograniczyć się do metody: „Dwie gwiazdy, jedno życzenie”, która polega na dwóch docenieniach i jednej wskazówki. Oczywiście, zarówno docenienia, jak i wskazówki, są ściśle związane z kryteriami. Może to być dobre wprowadzenie do pełnej IZ, gdyż uczeń otrzymuje mniej informacji, na których musi się skupić. Pomoc w rozwiązywaniu trudności z tworzeniem i przekazywaniem uczniom IZ znajduje się w publikacji „Dzielmy się tym, co wiemy. Zeszyt 3: informacja zwrotna"
Uczniowie tworzą i przechowują część prac wykonywanych w szkole i domu w wersji elektronicznej. Coraz częściej umieszczają je w internecie i udostępniają nauczycielowi, żeby mógł je opatrzyć informacją zwrotną, a potem sami mogli je poprawić według otrzymanych wskazówek. Informacja zwrotna nauczyciela towarzyszy w ten sposób uczeniu się uczniów i umożliwia nauczycielowi monitorowanie ich postępów. Warto rozsądnie wyważyć proporcje między ilościami prac „tradycyjnych”, tj. z użyciem długopisu, zeszytu czy podręcznika, a wykonywanymi przez ucznia za pomocą komputera. Może to mieć duże znaczenie np. w przypadku tworzenia tekstu, gdy program komputerowy ułatwia korektę językową (posiada funkcje sprawdzania pisowni, podręcznego słownika synonimów i wyrazów pokrewnych oraz tłumacza językowego). Aby praca domowa uczniów z wykorzystaniem TIK była twórcza i nie sprowadzała się jedynie do skopiowania informacji, należy zastanowić się, jakie umiejętności ucznia chcemy kształcić oraz w jaki sposób chcemy celowo wykorzystać TIK. Na przykład:
Inne propozycje zadań dla uczniów:
W szkole podstawowej uczniowie część swoich prac wykonują w programach Word, Excel i PowerPoint, które następnie udostępniają nauczycielowi. Te popularne aplikacje pakietu Office znakomicie nadają się do przekazywania uczniom informacji zwrotnej, ponieważ wyposażone są w narzędzia umożliwiające wpisywanie komentarzy („Recenzja” w Office 2007 i nowszych wersjach oraz „Komentarze” w wersjach starszych). Techniczne aspekty tworzenia informacji zwrotnej za pomocą narzędzi recenzowania nie powinny sprawiać kłopotu żadnemu nauczycielowi, który potrafi posługiwać się programem Word, Excel i PowerPoint w stopniu podstawowym. Poniżej znajdują się proste instrukcje tworzenia informacji zwrotnej w każdej z tych aplikacji.
Jeśli masz na komputerze zainstalowany program Office 2003, wystarczy po otwarciu dokumentu wybrać na pasku zadań menu: „Widok”, a potem kolejno: „Paski narzędzi” oraz „Recenzja” i korzystać z wybranych funkcji recenzji. W Office 2007 dostęp do tych funkcji jest ułatwiony, gdyż menu „Recenzja” znajduje się na pasku zadań, po uruchomieniu programu Word. Przydatność trybu recenzji jest także bardzo duża w przypadku, gdy chcemy porównać prace:
Dzięki funkcjom „Porównywanie” i „Scalanie” szybko określimy zmiany w treści przesłanych do nas plików. Możemy także zabezpieczyć pliki przed kopiowaniem fragmentów lub całych tekstów, korzystając z funkcji „Chroń dokument”. Zachęcamy do eksperymentowania i poznawania funkcji recenzji w praktyce. Jest ona dostępna w programach Word, Excel i PowerPoint.
Instrukcja – MS Word
1. Otwórz plik z pracą ucznia wykonaną w programie Word.
2. Kliknij w „Recenzja”.
3. Jeśli chcesz w określonym miejscu wstawić komentarz, zaznacz kursorem obszar tekstu, którego ma dotyczyć Twój komentarz.
4. Kliknij na pasku narzędzi „Nowy komentarz” i wpisz w polu komentarza treść informacji dla ucznia. (Możesz napisać treść informacji zwrotnej pod tekstem pracy ucznia).
5. Zapisz plik i udostępnij go uczniowi.
Przykład informacji zwrotnej przekazanej do pracy ucznia wykonanej w programie Word znajdziesz w tym pliku.
Instrukcja – MS PowerPoint
1. Otwórz plik z pracą ucznia wykonaną w programie PowerPoint.
2. Kliknij w „Recenzja” oraz ikonę „Pokaż adiustację” (aby Twoje komentarze były widoczne dla ucznia).
3. Wybierz slajd (kliknij w slajd), na którym chcesz wpisać Twój komentarz i ustaw na nim kursor w miejscu, którego dotyczy informacja zwrotna.
4. Kliknij na pasku narzędzi „Nowy komentarz” i wpisz w polu komentarza treść informacji zwrotnej dla ucznia. (Możesz napisać treść informacji zwrotnej w dowolnym miejscu na slajdzie).
5. Zapisz plik i udostępnij go uczniowi.
Przykład informacji zwrotnej przekazanej do pracy ucznia wykonanej w programie PowerPoint znajdziesz w tym plikuznajdziesz w tym pliku.
Instrukcja – MS Excel
1. Otwórz plik z pracą ucznia wykonaną w programie Excel.
2. Kliknij w „Recenzja”.
3. Zaznacz komórkę (kliknij w komórkę), której ma dotyczyć Twój komentarz.
4. Kliknij na pasku narzędzi „Nowy komentarz” i wpisz w polu komentarza treść informacji dla ucznia. (Możesz napisać treść informacji zwrotnej w dowolnej komórce − wypełnionej lub pustej).
5. Zapisz plik i udostępnij go uczniowi.
Przykład informacji zwrotnej przekazanej do pracy ucznia wykonanej w programie Excel znajdziesz w tym pliku.
W planowaniu i przeprowadzeniu dalszej nauki uczniów znaczenie ma nie tylko informacja zwrotna nauczyciela. Nie mniej ważne jest pozyskiwanie przez nauczyciela informacji zwrotnej od uczniów na temat tego, co już umieją, a czego nie, co jest dla nich łatwe, a co sprawia im trudności.
Sprawdziany wiadomości, przeprowadzane co jakiś czas, nie dają nauczycielowi aktualnej wiedzy o tym, co dzieje się w umysłach uczniów w czasie każdej lekcji; nie są wystarczające do monitorowania bieżących postępów uczniów. Nauczyciel, któremu zależy, aby wszyscy uczniowie uczyli się podczas lekcji i nie wypadali z myślenia, minuta po minucie powinien się przyglądać, jak przebiega proces uczenia się w klasie. Uczniowie mogą znacząco przyczynić się do dobrego rozpoznania przez nauczyciela ich potrzeb edukacyjnych i umożliwić szybkie reagowanie, gdy klasa nie osiąga zakładanych celów lekcji. Prowadzący ją nauczyciel może kilkakrotnie poprosić uczniów, aby zasygnalizowali zrozumienie materiału, nad którym aktualnie pracują. Przykładowe sposoby:
Nauczyciel może też zbierać od uczniów informacje zwrotne na różne tematy, wykorzystując w tym celu różne narzędzia w internecie. Popularnym sposobem jest umieszczanie miniankiet na stronie: Moje – ankiety i Ankietka.pl. W obu przypadkach nauczyciel może skorzystać z bezpłatnych wersji (konto: Standard). Przypominamy, że możliwości tworzenia ankiet przedstawione zostały na stronach serwisów: http://moje-ankiety.pl/porownanie-kont oraz http://www.ankietka.pl/mozliwosci-serwisu. Znajdziesz tam również pomoc w tworzeniu ankiet: http://moje-ankiety.pl/menu/menuid-8/pomoc.html i http://www.ankietka.pl/prezentacja-serwisu-ankietkapl. Informacje zwrotne uczniowie mogą przekazywać także za pomocą platform edukacyjnych, z których korzysta szkoła, dziennika elektronicznego, strony www szkoły. Jednym z alternatywnych rozwiązań do płatnych platform są bezpłatne narzędzia, umożliwiające wspólną pracę wielu osób w czasie rzeczywistym, „w chmurze” – na przykład ogólnie dostępne Dokumenty Google. Najważniejsze jest jednak wykorzystywanie przez nauczyciela tych informacji do planowania i zmian w procesie nauczania. Warto poinformować uczniów, jak ich informacja została przez nauczyciela wykorzystana.
Informacja zwrotna jest też istotna dla rodziców. Dzięki temu, że rodzice znają kryteria oceniania (zapisane w zeszycie ucznia) oraz informację zwrotną przekazaną przez nauczyciela, w jakim stopniu dziecko spełniło podane wymagania, mogą pomagać swojemu dziecku w nauce. Przekazywanie informacji zwrotnej daje możliwość współpracy nauczyciela, ucznia i jego rodziców w procesie uczenia się ucznia. Dorośli stają się w ten sposób sojusznikami i wspólnie mogą wspierać dzieci w robieniu postępów w zdobywaniu wiedzy i umiejętności. Istnieje wiele sposobów na to, aby informacje zwrotne o postępach w nauce docierały do rodziców uczniów:
Zachęcamy nauczycieli do ścisłej współpracy z rodzicami. Pisząc komentarz do pracy dziecka, musimy zdawać sobie sprawę, że jest on swego rodzaju listem do jego rodziców. Może nam pomóc przekonać sceptycznych rodziców, którzy więcej dowiedzą się o własnym dziecku z komentarza niż z wystawionego stopnia. Zachęcamy do wspólnych spotkań: uczeń, nauczyciel i rodzic. Dzięki takim spotkaniom możemy uniknąć nieścisłości w przekazywaniu informacji i wspólnie ustalić strategię uczenia się, która będzie zadowalała wszystkich zainteresowanych.
0
Dni
0
Godziny
0
Minuty
0
Sekundy