Cele nauczania. Rola TIK w realizacji celów uczenia się uczniów

Atmosfera w klasie, która sprzyja uczeniu się

Atmosferę w klasie tworzą ludzie: nauczyciele i uczniowie. Wpływ na nią ma także otoczenie edukacyjne: klasa szkolna i jej wyposażenie (w tym pomoce dydaktyczne), organizacja przestrzeni, zarządzanie czasem. Nauczyciel pracując z uczniami od pierwszego spotkania z nimi zaczyna budować w klasie atmosferę, która towarzyszy uczeniu się. Jeśli z klasą pracuje kilku nauczycieli, wszyscy wnoszą wkład w tworzenie atmosfery. Nauczyciele, w specyficzny dla siebie sposób, wprowadzają elementy składające się na rozbudzanie w klasie ciekawości poznawczej, poczucia, że nauka jest wartością, potrzeby uczenia się i rozwijania umiejętności przydatnych w dalszej nauce oraz w życiu, jednym słowem – wpływają na tworzenie i istnienie „ducha klasy”.

Od nich w znacznej mierze zależy, jak uczniowie będą podchodzili do uczenia się, na ile będą aktywni w tym procesie oraz w jakim stopniu wezmą odpowiedzialność za naukę. W poprzednim module wypracowane zostały w szkole reguły korzystania z TIK – kodeks TIK. Teraz zajmiemy się zasadami planowania dobrej lekcji, angażującej uczniów w odkrywanie i poznawanie otaczającego ich świata. Dobra lekcja to taka, w czasie której każdy uczeń się uczy. Zanim wprowadzimy do lekcji technologię informacyjną, warto uświadomić sobie, że nie ma dobrego nauczania bez pokazywania uczniom sensu uczenia się i użyteczności wiedzy, którą zdobywają na konkretnej lekcji, bez monitorowania postępów uczniów oraz podsumowania tego, czego się nauczyli. Chodzi o to, by uczniowie znali cele lekcji, by wiedzieli, po czym rozpoznać, że je osiągają i po co mają zastosować technologię informacyjną, w czym ona poprawi proces uczenia się uczniów?

Dla nauczyciela istotne będzie, jak TIK może ułatwić i przyspieszyć uczenie się uczniów, do czego może się przydać i czy technologia będzie bardziej skuteczna dydaktycznie niż inne narzędzia wykorzystywane do tej pory. Trzeba przyglądać się wnikliwie, czy nie jest stosowana tylko dla niej samej, a inne, tradycyjne metody nie byłyby skuteczniejsze.

Określenie i przedstawienie uczniom celów uczenia się

Jeśli uczniowie znają tylko temat lekcji, to często nie domyślają się, co mają poznać, zrozumieć i co nowego będą potrafili, nie dostrzegają sensu uczenia się i tym samym mają mniejszą ochotę do wysiłku, jaki włożą w naukę oraz na osobistą aktywność. Dlatego nauczyciel zastanawia się nad celami przed lekcją i przekazuje je uczniom tak, aby każdy z nich mógł je zrozumieć. W trakcie lekcji uczniowie są w stanie osiągnąć jeden, najwyżej dwa cele uczenia się. Na więcej najczęściej nie wystarcza czasu.

Niejednokrotnie cele mylone są przez nas, nauczycieli, z aktywnościami uczniów, działaniami, zadaniami do wykonania. Aby trafnie sformułować cele uczenia się, warto trzymać się zasady: określam to, co chciałabym/ chciałbym, aby moi uczniowie wiedzieli i potrafili po lekcji.

Aby cele stały się dla uczniów osobistymi celami uczenia się, warto podać je w formach: 

W czasie dzisiejszej lekcji zrozumiecie…
Będziecie potrafili….

Należy zadbać o to, aby cele uczenia się były całkowicie jasne dla uczniów i posługiwać się możliwie prostym i zrozumiałym dla dzieci językiem. Jeśli chcemy, aby wszyscy uczniowie w klasie osiągali te cele, muszą najpierw wiedzieć, o co w nich chodzi.

Często my, nauczyciele, nie przywiązujemy uwagi do uświadamiania uczniom celów uczenia się. Jesteśmy skupieni na przerobieniu jak największej partii materiału i przekazywaniu maksymalnie dużej porcji informacji, czasem takich, które znacząco wybiegają poza ramy określone podstawą programową. Zazwyczaj spieszymy się z realizacją programu nauczania, gdyż uważamy, że uczniowie wciąż za mało wiedzą, aby osiągnąć wysoki wynik na sprawdzianie zewnętrznym. Taka praktyka nie przynosi zamierzonych efektów i grozi tym, że uczniowie nie nadążą za naszymi wymaganiami.

Aby uczniowie mogli ocenić, czy osiągnęli cele, trzeba najpierw ustalić, po czym będzie można to poznać – określić kryteria sukcesu, szukać dowodów świadczących, że uczniowie w czasie lekcji zrozumieli to, co mieli zrozumieć oraz mają umiejętności, które mieli wypracować. Dowodów na to, że uczenie się ma miejsce oraz że przybywa wiedzy i umiejętności, dostarczają sami uczniowie. Nauczyciel powinien przewidzieć te dowody i podać do wiadomości uczniom, aby potrafili je rozpoznać. Dowodami tymi będą możliwe do zaobserwowania fakty, czynności ucznia. Jeśli uczeń je wykonuje, potwierdza osiągnięcie celu, jeśli nie umie ich wykonać, to znaczy, że celu nie osiągnął. W tabeli (do pobrania) zostały podane przykłady celów wyrażonych w języku zrozumiałym dla uczniów oraz kryteriów sukcesu do tych celów.

Uświadamianie uczniom celów uczenia się z TIK

W przypadku wykorzystania TIK, warto przedstawić uczniom cele zastosowania technologii podczas lekcji. Dobrze, aby uczniowie wiedzieli, dlaczego nauczyciel chce zastosować TIK. Warto, aby cele były w sposób widoczny przedstawione uczniom i aby towarzyszyły im w czasie nauki. Możesz ustalić z uczniami, czy przedstawisz cele na tablicy, czy je podyktujesz, czy może dasz uczniom kartkę z celami i poprosisz, aby wkleili je do zeszytu.

Użycie TIK może ułatwić uczniom lub zapewnić stały kontakt wzrokowy z zapisanymi celami i kryteriami sukcesu, utrwalenie ich na przykład poprzez: eksponowanie na tablicy interaktywnej, wyświetlenie na ekranie za pomocą projektora, zanotowanie ich przez uczniów na dysku komputera osobistego, który mają do dyspozycji w klasie.

Uczniowie mogą zapisywać i gromadzić cele uczenia się oraz kryteria sukcesu do kolejnych lekcji, dzięki korzystaniu z komunikacji elektronicznej. Ty możesz im to ułatwić poprzez przesyłanie do uczniów celów i kryteriów za pośrednictwem różnych narzędzi, np.: poczty e-mail, dokumentów Google (konieczne jest posiadanie konta G-mail), bloga edukacyjnego, platformy e-learningowej (jeśli korzysta z niej szkoła), strony internetowej szkoły (w dziale przedmiotowym dla uczniów), a nawet zdjęcia lub informacji na portalu społecznościowym.

Lista możliwości jest otwarta i każdy inny pomysł, który pozwoli na skuteczne zwiększenie u uczniów świadomości celów uczenia się, może okazać się tym, który „chwyci” w twojej klasie. Są to sprawy ważne do przemyślenia, ponieważ nie zawsze wykorzystanie technologii komputerowej może okazać się najlepszym wyborem. Być może nakład pracy, włożony w obsługę urządzeń technicznych, okaże się niewspółmiernie duży w porównaniu z efektami oraz innymi możliwościami uświadamiania uczniom celów lekcji, np. przekazaniem ich ustnie lub zapisaniem na tablicy. Ty o tym decydujesz, który sposób jest celowy.

Kiedy podasz cele uczenia się, zweryfikuj, na ile uczniowie je zrozumieli. Poproś ich, by wyrazili własnymi słowami, co mają osiągnąć w trakcie tej lekcji. Mogą np. porozmawiać o tym pół minuty w parach, a potem powiedzieć na forum klasy.

Zastosowanie TIK w realizacji celów uczenia się

Technologia informacyjna umożliwia: teleedukację (zdalne nauczanie), zastosowanie wielu dodatkowych strategii nauczania i uczenia się, co w rezultacie dodatnio wpływa na efektywność pracy i podnosi osiągnięcia szkolne, przyczynia się do szybkiej wymiany informacji oraz dzielenia się wiedzą idoświadczeniami. Jest efektywna w poszukiwaniu, selekcjonowaniu, gromadzeniu i przetwarzaniu informacji.

Sama technologia informacyjna oddana w ręce uczniów nie gwarantuje sukcesu edukacyjnego. Nie chcemy zastępować edukacji językowej, matematycznej, przyrodniczej, medialnej, muzycznej, plastycznej czy innej, edukacją informatyczną. Chcemy za pomocą TIK racjonalnie wspierać u uczniów czytanie, pisanie, liczenie, efektywne komunikowanie się w języku ojczystym oraz językach obcych, kształcić artystycznie i medialnie, wprowadzać w problemy najbliższego otoczenia i współczesnego świata, realizować edukację globalną i obywatelską.

Niejednokrotnie wystarczy na lekcji kilkunastominutowy kontakt uczniów z TIK w konkretnym celu, a po wykorzystaniu komputera, czy tablicy interaktywnej, następuje powrót do aktywności bez udziału tych narzędzi. Jeśli na przykład w czasie lekcji języka polskiego potrzebny jest fragment lektury lub artystyczne wykonanie wiersza, nauczyciel może skorzystać z audiobooków ze strony wolnelektury.pl (1957 utworów, do których masz prawo), a potem realizować inaczej plan swojej lekcji.

Często potrzebne będą uczniom informacje ze źródeł internetowych. Mogą pozyskiwać je i gromadzić zarówno w klasie, jak i w domu, wykorzystując przeglądarki internetowe. Najczęściej wykorzystywanymi przeglądarkami są: Internet Explorer, Google Chrome, Mozilla Firefox, Opera. Jak popularność tych przeglądarek zmieniała się na przestrzeni 2008-2012, ilustruje animacja przygotowana przez firmę StatCounter, zajmującą się monitorowaniem rozmaitych internetowych statystyk. 

Przeglądarki internetowe dysponują podobnymi funkcjonalnościami, mają intuicyjne menu, dlatego większość użytkowników nie ma problemów z posługiwaniem się tymi narzędziami. Po uruchomieniu przeglądarki możesz przystąpić do wyszukiwania i gromadzenia informacji ze źródeł internetowych. Służą do tego wyszukiwarki. Najpopularniejszą z nich jest Google umożliwiająca wyszukiwanie zaawansowane, wyposażona w liczne przydatne usługi i narzędzia, np. językowe, kalendarz i pocztę. Pozwala na zamieszczanie w sieci i dzielenie się dokumentami, np. plikami graficznymi lub filmami wideo. Poznanie usług i narzędzi Google ułatwiają tutoriale (poradniki) zamieszczone w Internecie np. na stronie instrukcja.pl.

Na stronie naszego kursu (Strona główna/ Mój kurs/ Samouczki) został zamieszczony interaktywny samouczek, który pozwala na opanowanie umiejętności korzystania z ciekawych funkcji wyszukiwarki Google – jak stworzyć frazę do wyszukania zaawansowanego, jak wykorzystać tzw. katalogi stron, jak wykorzystać Google w roli kalkulatora i zabezpieczyć się przed niepożądanymi treściami.

W Internecie dostępna jest duża ilość informacji o różnej jakości i wiarygodności. Polecenie uczniowi, aby odnalazł określoną informację bez wskazania mu odpowiednich stron www oraz podpowiedzi, jak ich szukać, prawdopodobnie nie przyniesie spodziewanego efektu. Warto więc skorzystać z narzędzi umożliwiających zaawansowane wyszukiwanie w programie Google, szczególnie do wyszukiwania otwartych zasobów edukacyjnych (OZE).

Wyszukiwanie materiałów publikowanych na licencjach CC: Search Creative Commons, Google, Grafika: Flickr.

Miejsce i rola celów w przebiegu lekcji

Uczniowie powinni znać cele, zanim zaczną je realizować. Nie wystarczy jednak, że podasz cele, a wszyscy o nich zapomną zaraz po dzwonku kończącym zajęcia. Aby cele przekazywane uczniom mogły „pracować” na rzecz edukacji, musisz odwoływać się do nich na poszczególnych etapach lekcji i wskazywać uczniom, co już osiągnęli, z którym celem związane jest aktualne działanie oraz który cel stoi jeszcze przed nimi.

Gdy stwierdzisz, że uczniowie osiągnęli już jeden z celów uczenia się, możesz powiedzieć na przykład: „Mamy już dowody tego, że pierwszy cel osiągnęliście. Teraz zajmiemy się drugim i będziemy pracować nad tym, żebyście potrafili…”

Przed zakooczeniem zajęć przypomnij cele lub poproś uczniów, aby to zrobili. W tym miejscu możesz znów wspierać się narzędziami TIK. Zorganizuj podsumowanie lekcji. Jednym z prostszych sposobów jest dokończenie przez uczniów (ustnie lub w zeszycie) zdania podsumowującego, na przykład wybranego spośród następujących:

• Dziś nauczyłam się/ nauczyłem się, że...
• Zrozumiałam/ zrozumiałem, że...
• Przypomniałam sobie/ przypomniałem sobie, że...
• Zaskoczyło mnie, że...
• Dziś osiągnęłam/ osiągnąłem założony cel, gdyż...
• Chciałabym/ chciałbym jeszcze popracowad nad…

lub innego zdania, które uznasz za odpowiednie.

Jak sprawdzić, czy uczniowie osiągnęli cele uczenia się?

Uczniowie dostarczają nauczycielowi dowody osiągnięcia celów uczenia się, kiedy prezentują swoją wiedzę i stosują umiejętności. Nauczyciele mogą wykorzystywać różne narzędzia TIK, aby przeprowadzić z uczniami ćwiczenia i sprawdzić umiejętności uczniów w klasie lub w domu. Większość opracowuje karty pracy, ćwiczenia i sprawdziany wykorzystując edytory tekstów i arkusze kalkulacyjne pakietów biurowych (np. Office lub OpenOffice), następnie je drukuje i daje do wypełnienia uczniom. Coraz bardziej są znane i cenione narzędzia umożliwiające wykonywanie zadań przez uczniów z wykorzystaniem komputera. Mogą to być:

• zadania zawarte w plikach przesyłanych uczniom drogą internetową – uczeń wykonuje zadanie i odsyła je nauczycielowi do sprawdzenia pocztą e-mail;
• uczniowie wykonują w klasie ćwiczenia, wykorzystując oprogramowanie tablicy interaktywnej;
• uczniowie rozwiązują zadania zamieszczone przez nauczyciela na platformie edukacyjnej, z której korzysta szkoła, np. Nauczyciel.pl, Scholaris, Moodle, Librus itp.;
• nauczyciel zamieszcza zadania dla uczniów na blogu edukacyjnym lub na stronie internetowej szkoły w dziale dla uczniów;
• uczniowie rozwiązują zadania tekstowe przygotowane przez nauczyciela, np. w serwisie Moje-Ankiety.pl lub Ankietka.pl.

Przy tworzeniu ankiet w ramach ćwiczeń lub zadań sprawdzających wiedzę i umiejętności uczniów pomocne są serwisy: Moje – ankiety i Ankietka.pl. Nauczyciel może skorzystać w obu przypadkach z bezpłatnych wersji (konto Standard), aby opracować pytania. Możliwości tworzenia ankiet przedstawione zostały na stronach serwisów: http://moje-ankiety.pl/porownanie-kont; http://www.ankietka.pl/mozliwosci-serwisu. Znajdziesz tam również pomoc w tworzeniu ankiet: http://moje-ankiety.pl/menu/menuid-8/pomoc.html i http://www.ankietka.pl/prezentacja-serwisu-ankietkapl.

Do zaawansowanych narzędzi TIK, przydatnych do monitorowania online wiedzy uczniów, należą platformy edukacyjne. Umożliwiają one gromadzenie materiałów edukacyjnych, organizowanie w lekcje i kursy oraz udostępnianie ich odbiorcom przez Internet. Niestety często są one płatne, należy wykupić licencję, aby uzyskać do nich dostęp i móc korzystać z zasobów.

Nie wszystkie szkoły dysponują możliwością korzystania z płatnej platformy edukacyjnej. Jednym z alternatywnych rozwiązań są bezpłatne narzędzia, umożliwiające wspólną pracę wielu osób „w chmurze” w czasie rzeczywistym – na przykład ogólnie dostępne Dokumenty Google.

Dostęp do plików zapisanych na wirtualnym dysku można uzyskad przez Internet. Niektóre czynności można wykonywać offline – bez połączenia internetowego. Usługi oferowane w Dokumentach Google to:

• edytor tekstu (działa podobnie jak MS Word lub OpenOffice Writer),
• arkusz kalkulacyjny (działa podobnie jak MS Excel lub OpenOffice Calc),
• prezentacje (działa podobnie jak MS PowerPoint lub OpenOffice Impress),
• rysunki – prosty edytor graficzny, o podobnych funkcjonalnościach do programu Paint.

Praca w Dokumentach Google jest możliwa, gdy posiadamy konto Google, jesteśmy właścicielem konta jednej z usług np. Gmail oraz uruchomiliśmy opcję „Dysk Google”. Dokumenty utworzone na dysku własnego komputera można zaimportowad do Dokumentów Google, aby pracować nad nimi i udostępnić je innym osobom przez Internet – nauczycielom lub uczniom. Nauczyciel może utworzyć wirtualną klasę, w której uczniowie na przykład pracują nad projektem edukacyjnym, współpracują ze sobą i otrzymują od nauczyciela informację zwrotną w postaci komentarzy. Grupy uczniów mogą w tym samym czasie pracować, wykonując zadanie w arkuszu kalkulacyjnym albo tworząc grafikę. Tego typu praca jest znakomitym zajęciem dla uczniów przebywających w świetlicy szkolnej, gdyż mogą wykonywać zadanie samodzielnie, albo z udziałem nauczyciela.

Funkcje Dokumentów Google:

• przekształcanie plików na format Dokumentów Google,
• formatowanie treści dokumentów,
• przyznawanie innym użytkownikom uprawnień do edycji, komentowania i wyświetlania,
• prowadzenie rozmów na czacie ze współpracownikami,
• zapisywanie automatyczne historii zmian wprowadzanych do dokumentów oraz przywracanie dowolnej ich wersji,
• tłumaczenie dokumentów na różne języki,
• wysyłanie dokumentów do innych osób w postaci załączników do e-maili.

Samouczki do Dokumentów Google, Prezentacji Google znajdują się na platformie kursu naszego programu. Warto korzystać także z pomocy oficjalnej Google na stronach internetowych:

• Dokumenty Google,
• Arkusz kalkulacyjny Google,
• Prezentacja Google,
• Rysunki Google.

Jak poznać, że użycie TIK na lekcji było celowe

Odpowiedzi na to pytanie można udzielić, gdy możliwe jest porównanie efektów uczenia się z wykorzystaniem TIK z efektami uczenia się bez użycia TIK. Można uznać następujące kryteria takiej oceny. Uczniowie:

• byli skoncentrowani na celach uczenia się, a nie na obsłudze narzędzi TIK,
• szybciej osiągnęli cele uczenia się, niż bez wykorzystania TIK,
• więcej się nauczyli (wiedza, świadomość i umiejętności),
• potrzebowali mniej czasu na opanowanie tych samych umiejętności niż przy zastosowaniu tradycyjnych metod nauczania,
• byli bardziej zaangażowani w uczenie się, aktywni.

Warto porównywać efekty wcześniej stosowanych metod tradycyjnych z zastosowaniem TIK. Takie praktyki, gdzie efekty z zastosowaniem TIK będą większe, uznamy za dobre. Jeśli w ocenie nauczyciela, efektywność wykorzystania TIK jest bardzo niska, warto poznać przyczyny tej sytuacji. Być może uczniowie lub nauczyciel nie są gotowi do wykorzystania TIK ze względu na brak potrzebnych umiejętności, wystąpiły trudności techniczne (włączenie automatycznych aktualizacji na komputerach, brak współpracy między urządzeniami IT itp.), organizacja lekcji lub logistyka wydłużała czas realizacji zadań (np. uczniowie pojedynczo podchodzą do tablicy interaktywnej, aby przeciągnąć jakiś element w ćwiczeniu) i wiele innych. Naprawdę warto dobrze przemyśleć cel oraz sposób użycia TIK i zawsze tak dobierać trudność, rodzaj zadań i adekwatne narzędzie, aby potencjalnie zapewnić uczniom sukces edukacyjny – osiągnięcie celów uczenia się.

. 

Znasz już potencjał i zasoby zespołu TIK. Praca z uczniami będzie szła sprawniej, jeśli każdy nauczyciel będzie miał wiedzę na temat ich umiejętności „informatycznych”. Pora więc je rozpoznać. Większość z uczniów albo odbywa zajęcia komputerowe, albo wkrótce do nich przystąpi lub korzysta z nich poza szkołą. Istotne dla planowania zajęć z wykorzystaniem TIK będzie wiedza o tym:

1. Jakim oprogramowaniem potrafią posługiwać się uczniowie?
2. Jakie materiały w wersji elektronicznej przygotowują do uczenia się? Z jaką częstotliwością to robią?
3. W jaki sposób wykorzystują nowe technologie poza klasą szkolną?

Nauczyciele mogą ją zdobyć w wybrany sposób, na przykład spośród następujących:

1. porozmawiać z uczniami i dowiedzieć się od nich, jakie urządzenia z zakresu TIK potrafią obsługiwać, np. aparat cyfrowy, kamerę, telefon, tablet, smartfon, dyktafon, laptop czy netbook, tablicę interaktywną. Jakie programy komputerowe (poza grami) najczęściej wykorzystują i do czego? Co potrafią wykonać za pomocą tego oprogramowania?
2. opracować z klasą listę urządzeń służących zbieraniu, utrwalaniu, przetwarzaniu i prezentowaniu danych, którymi uczniowie sprawnie się posługują (przynajmniej kilkoro z klasy);
3. skonstruować jakieś narzędzie badawcze, np. kwestionariusz ankiety lub wywiadu i za pomocą tego narzędzia rozpoznać umiejętności uczniów dotyczące TIK;
4. dowiedzieć się od nauczyciela informatyki, czego uczniowie do tej pory się nauczyli na temat obsługi komputera i na ile potrafią korzystać z dostępnego oprogramowania?
5. obserwować uczniów w pracowni komputerowej w czasie zajęć z informatyki albo na zajęciach pozalekcyjnych, aby poznać ich sprawność posługiwania się komputerem;
6. wykorzystać inny, własny pomysł na poznanie umiejętności uczniów.

Uzyskane w ten sposób informacje pozwolą wam zorientować się, czego możecie wymagać od uczniów, gdy podejmiecie z nimi pracę, w której konieczne będzie posługiwanie się TIK. Dzięki temu będzie wam łatwiej przewidzieć, ile czasu potrzebują uczniowie na zadania, które wykonują w klasie lub w domu z wykorzystaniem TIK. Szacowanie czasu, adekwatnie do planowanego zadania, jest jednym z warunków osiągnięcia celów edukacyjnych określonych przez nauczyciela.

Opracowanie w oparciu o fragment materiału z kursu CEO Technologie informacyjne i komunikacyjne w pracy nauczyciela w programie Nauczycielska Akademia Internetowa N@I>